Kim jesteś?
Zawodowo zajmujesz się prawem albo ekonomią lub dopiero kształcisz się w tym kierunku? A może po prostu pragniesz pogłębiać swoją wiedzę historyczną i ekonomiczną, a dziedzictwo II Rzeczypospolitej pozostaje dla Ciebie nadal niezbadane?
Jeżeli, na którekolwiek z powyższych pytań odpowiedziałeś twierdząco – nie przestawaj czytać! Ta strona powstała właśnie z myślą o Tobie.
Temat i idea
– co, jak
i dlaczego?
Według wielu ludzi, Żydzi posiadają coś niezwykłego, czego innym nacjom brakuje. To „coś”, pozwalało im odnaleźć się w zawieruchach dziejowych, który przecież na przestrzeni wieków nie brakowało, wzbudzając jednocześnie powszechną niechęć, a niejednokrotnie nawet i nienawiść. To „coś” spowodowało, że Żydzi, innowiercy we wczesnochrześcijańskiej Europie, wypełnili lukę i energicznie zajęli się handlem, obracali pieniądzem, udzielali pożyczek.
To „coś”, co określić można jako kombinację genu przedsiębiorczości z ekonomicznymi predyspozycjami dostrzeżone zostało na ziemiach polskich już wieki temu, powodując, z jednej strony, nadawanie Żydom przywilejów handlowych, z drugiej, w połączeniu z innymi wierzeniami i obyczajami, zawiść i niechęć społeczeństwa. Te ostatnie zwłaszcza, niestety często powodowały, że o zasługach mniejszości żydowskiej dla rozwoju ekonomicznego, gospodarczego, prawniczego czy kulturowego państwa zapominano.
Zmieńmy to!
Instytut Allerhanda, mając za swojego patrona jednego z najwybitniejszych przedstawicieli międzywojennej nauki prawa, polskiego Żyda, prof. Maurycego Allerhanda, czuje się odpowiedzialny za to, aby na brak pamięci nie pozwolić. W związku z tym we współpracy ze Stradomskim Centrum Dialogu podjęliśmyrealizacji projektu pt. „Prawo, pieniądz i mniejszość żydowska” współfinansowanego ze środków Narodowego Banku Polskiego.
Jak to zrobimy?
Strona internetowa
Jednym z rezultatów projektu jest strona, na której się Państwo znajdują. Została ona poświęcona przedstawieniu roli Żydów polskich w kształtowaniu polskiej myśli prawniczej i ekonomicznej.Historia
– czyli zarys sytuacji ekonomicznej Żydów na przestrzeni wieków
Początki działalności finansowej Żydów na ziemiach polskich sięgają czasów Bolesława Pobożnego, który w 1264 r. nadał im zbiór przywilejów, zwany Statutem Kaliskim. W kolejnych latach następcy księcia wielkopolskiego, aż do czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, rozszerzali przywileje Żydów wydając wiele aktów prawnych. Jednymi z ważniejszych były przywileje królewskie nadane za panowania Kazimierza Wielkiego.

Na przestrzeni XIII – XV w., dzięki stopniowemu poszerzaniu praw handlowych Żydów znacznie wzrosła ich aktywność ekonomiczna. Jednak od połowy XVI w. przywileje książęce i królewskie stopniowo traciły na znaczeniu. W 1539r. Zygmunt I Stary przekazał jurysdykcję nad Żydami mieszkającymi w dobrach prywatnych właścicielom tych ziem. Od tej pory gminy leżące na ich terenie starały się o własny, prywatny przywilej. W XVII w. stało się już praktyką, że każda nowa gmina żydowska otrzymywała odrębny przywilej, wydawany przez właściciela. Przy ich redagowaniu wzorowano się co prawda na przywilejach królewskich, jednak ustawodawstwa prywatne różniły się między sobą, a ujednolicenie regulacji nie było możliwe ze względu na ich ogromną ilość.
W okresach rozbiorów sytuacja Żydów uległa istotnemu pogorszeniu. Pod rządami zaborców nie miała ona jednolitego charakteru, można jednak z pewnością stwierdzić, że była niekorzystna. Wielu Żydów w tym okresie zaangażowanych było w polskie walki narodowo-wyzwoleńcze. Począwszy od Powstania Kościuszkowskiego, w którym walczył Berek Joselewicz z oddziałem, w kolejnych zrywach narodowych licznie walczyli polscy Żydzi, zaangażowani byli też w pracę u podstaw, rozbudowując polski kapitał, a potem w znaczniej mierze pożytkując go na wspieranie polskości, jak bakier i finansista Leopold Kronenberg, powstaniec styczniowy, działacz społeczny i historyk Aleksander Kraushar, czy budujący optymistyczną wizję przeszłości Polski Szymon Askenazy.
Żydzi polscy bardzo licznie włączyli się w struktury Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Walczyli na wszystkich frontach, w walkach o Wielkopolskę, Śląsk, Galicję i w wojnie polsko-bolszewickiej.
Odzyskanie niepodległości w 1918r. zrodziło wśród społeczeństwa entuzjazm i zmotywowało do wdrażania zmian we wszystkich dziedzinach życia. Okresdwudziestolecia międzywojennego stanowił czas trudny, bo scalać trzeba było ziemie stanowiące dotychczas trzy różne obszary prawne i ekonomiczne, a potem borykać się ze skutkami globalnego kryzysu gospodarczego. Mimo to był to czas rozkwitu ekonomicznego, którego efekty są wyraźnie widoczne w funkcjonowaniu obecnych instytucji finansowych, a także w kształcie regulacji prawnych. Żydzi polscy wnieśli bardzo istotny wkład w rozwój gospodarczy Polski w tym okresie.
Co znajdziesz na platformie?
Platforma swoją treścią obejmuje tylko fragment bogatej historii Żydów polskich, bowiem nie jest możliwe pełne omówienie tak szerokiego zagadnienia w jednym miejscu, w sposób merytorycznie zadowalający .
Chcąc zapewnić walor edukacyjny platformy, zajęliśmy się opracowaniem tylko wybranych etapów działalności Żydów polskich – w sferze prawno-gospodarczo-finansowej. Skupiliśmy się przede wszystkim na tym, co dało początek– asumpt do aktywizacji społeczeństwa żydowskiego w polskim handlu i gospodarce, a także zaakcentowaliśmy czasy bliższe, kiedy to Żydzi polscy współtworzyli dobrobyt prawno-gospodarczy odrodzonej Rzeczypospolitej. Dzięki temu wyznaczyliśmy ramy czasowe aktywności mniejszości żydowskiej na terenie Polski, ukazując jak na przestrzeni wieków zmieniało się jej nasilenie, uwidaczniając tym samym realny wykład Żydów polskich w nasze teraźniejsze życie.
Platforma podzielona została na dwie główne części.
Pierwsza dotyczy początków działalności Żydów w Polsce, przenosząc nas w czasie do XIII wieku, kiedy to Bolesław Pobożny wydał Statut Kaliski. Została opracowana przy wykorzystaniu grafik, będących częścią dzieła „Statut Kaliski” Artura Szyka – ilustratora, którego działalność przypadała na dwudziestolecie międzywojenne.
Szyk w swoim dziele zobrazował jak nadawane przez królów, książąt, a także właścicieli prywatnych – przywileje, wpływały na życie ekonomiczne mniejszości żydowskiej. Mimo, że głównym tematem rycin jest Statut Kaliski, autor nie zatrzymał się na wieku XIII, ale ze swoją „wizualizacją historii” dotarł aż do XX wieku, pokazując wkład Żydów polskich w kolejnych etapach historycznych wspólnego kraju i państwa, a potem walkę ramię przy ramieniu o jego przywrócenie. Gdy już Rzeczpospolita odrodziła się znaczna część polskich Żydów włączyła się w budowę jej ustroju prawnego i gospodarczego, w życie społeczne, kulturalne i polityczne. Działalność Żydów polskich z okresu Drugiej Rzeczypospolitej, mimo trudności globalnych wynikających z rozwoju szowinistycznych nacjonalizmów, zasługuje na przypomnienie i upamiętnienie.
Zdeterminowało to decyzję o powstaniu drugiej części platformy. Jej treść bliżej charakteryzuje działalność Żydów polskich, często uważających się za Polaków „żydowskiego wyznania” w tym okresie – poprzez przedstawienie sylwetek wybranych prawników i ekonomistów, których dokonania miały znaczący wpływ na budowę spójnego dobrego sytemu prawnego i będącego jego wypadkową organizację polskiej gospodarki i finansjery.
Zaintrygował Cię ten temat?
Chciałbyś dowiedzieć się czegoś więcej?
Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do bliższego zapoznania się z naszą e-kspozycją, czyli prezentacjami wyjątkowymi nie tylko w swej treści, lecz także ciekawymi pod względem wizualnym, bowiem tekst na slajdach opatrzony został tematycznie dobranymi grafikami.
Od strony merytorycznej stworzenie e-kspozycji zostało powierzone ekspertom. Część dotyczącą Artura Szyka i jego „Statutu Kaliskiego” przygotowana została przez prof. dr hab. n. med. Aleksandra Skotnickiego, lekarza i prezesa Stradomskiego Centrum Dialogu, prywatnie pasjonata historii, w szczególności dotyczącej losów mniejszości żydowskiej. Drugą część, a zatem część poświęconą prawnikom okresu międzywojennego, merytorycznie opracował profesor Uniwersytetu Warszawskiego Adam Redzik, znawca dziejów prawa i nauki prawa w XIX i XX w., historyk.
Sam przekonaj się, że warto!
Konferencja
I jak? Podobało się?
Jesteśmy przekonani, że odpowiedź brzmi TAK! Jeśli nadal czujesz niedosyt i chciałbyś dowiedzieć się czegoś więcej na ten temat – również przychodzimy z pomocą.
Już 20 października 2016r. przeprowadzona zostanie konferencja otwarta, na której szerzej omówiony zostanie wpływ mniejszości żydowskiej na kształtowanie się instytucji finansowych w Polsce. Odbędzie się ona w siedzibie Stradomskiego Centrum Dialogu przy ul. Stradomskiej 11/13.
O organizatorach
INSTYTUT ALLERHANDA
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków
Status organizatora: fundacja, Organizacja Pożytku Publicznego
Instytut działa jako niezależna jednostka naukowa, prowadząca interdyscyplinarne i porównawcze studia nad rolą instytucji prawnych w konstytuowaniu oraz funkcjonowaniu rynku, zarówno
z punktu widzenia kształtu danej regulacji, jak i ram instytucjonalnych jej tworzenia.
Obszary badawcze Instytutu obejmują przede wszystkim prawo prywatne, w tym prawo handlowe, prawo własności intelektualnej, prawo upadłościowe, a także prawo rynku finansowego i kapitałowego.
Istotnym obszarem pracy jest badanie zależności społeczno-ekonomicznych, uwarunkowań motywacyjnych, zachowań i konfliktów interesów. Służebna rola prawa wobec gospodarki nakazuje pogłębione badania ekonomiczne (zwłaszcza z dziedziny ekonomii instytucjonalnej) zmierzające do realizacji postulatów ekonomicznej efektywności przyjmowanych rozwiązań prawnych. Instytut przywiązuje zatem dużą wagę do ekonomicznej analizy prawa (law
&economics) jako ważnej metody badawczej.
Założenia Instytutu znajdują swoje odzwierciedlenie nie tylko w licznych publikacjach naukowych jego współpracowników(Oficyna Allerhanda), ale są realizowane również poprzez przeprowadzanie szkoleń (Allerhand Training), czy organizowanie konferencji na szczeblu krajowym i międzynarodowym(AllerhandSummits). Ponadto członkowie IA biorą udział
w przygotowywaniu ministerialnych projektów nowelizacji aktów prawnych, a także angażują się w działania misyjne (np. prowadzenie spraw pro bono).
STRADOMSKIE CENTRUM DIALOGU
Stradomska 11/13, 31-068 Kraków
Status organizatora: fundacja, Organizacja Pożytku Publicznego
Fundacja Stradomskie Centrum Dialogu została założona 17 lipca 2008. Jej działalność opiera się na budowaniu międzykulturowego porozumienia oraz walki ze stereotypami.Grupą docelową są przede wszystkim ludzie zainteresowani kulturą, sztuką oraz historią, bez względu na wiek.
Działalność Fundacji zakłada:
- Organizowanie wystaw czasowych i stałych
- Wykłady oraz zajęcia warsztatowe dla różnych grup wiekowych
- Publikacje historyczne
- Konferencje na temat różnych zagadnień historycznych
- Spotkania z ocalałymi z Holokaustu
- Gromadzenie i archiwizowanie świadectw i dokumentów przeszłości
- Organizacja Dnia Dawcy Szpiku
- Spotkania osób po przeszczepach szpiku kostnego
- Konferencje pacjentów z chorobami krwi
Patronat honorowy
